İyulun 28-də C.Cabbarlı adına Respublika Gənclər kitabxanasında “Savalan” Tarixi Araşdırmalar İctimai Birliyi Azərbaycan Respublikası Qeyri-hökumət Təşkilatlarına Dəstək Agentliyinin maliyyə yardımı ilə həyata keçirdiyi “Zəngəzur dəhlizi. Müasirlik tarixi kontekstdə” layihəsi çərçivəsində “Zəngəzur dəhlizi məsələsi tarixi-siyasi kontekstdə” adlı kitabın təqdimatını keçirib.
Avropa.info bildirir ki, tədbiri giriş sözü ilə açan “Savalan” Tarixi Araşdırmalar İctimai Birliyinin sədri, kitabın müəllifi tarix elmləri doktoru, dosent Kamran İsmayılov kitab haqqında geniş məlumat verib. O, qeyd edib ki, təqdim olunan monoqrafiyada Azərbaycan Respublikasının əsas ərazisi ilə Naxçıvan Muxtar Respublikasını birləşdirən Zəngəzur dəhlizinin yaranmasına gətirib çıxarmış tarixi–siyasi şərtlər təhlil olunur. Kitabda Naxçıvan bölgəsində nəqliyyat-kommunikasiya sisteminin, Azərbaycanın tarixi Zəngəzur bölgəsi üzərindən muxtar respublikaya çəkilmiş yol infrastrukturunun tarixi inkişaf mərhələləri işıqlandırılır. Müxtəlif dövrlərdə Zəngəzur və Naxçıvan bölgələri uğrunda geosiyasi mübarizənin tarixi aspektləri təhlil olunur.
Tədbirdə çıxış edən Azərbaycan Pedaqoji Universitetinin kafedra müdiri, fəlsəfə elmlər doktoru, professor Rəfail Əhmədli kitabın aktuallığından danışaraq hazırda Azərbaycan üçün mühüm strateji əhəmiyyət kəsb edən Zəngəzur dəhlizinin tarixi köklərinin araşdırılması baxımından nəşrin mühüm əhəmiyyətini bildirib. Professor R.Əhmədli Zəngəzur dəhlizinin yaranmasının əsas səbəbi kimi bolşeviklər tərəfindən 1920-ci ildə Zəngəzur bölgəsinin Ermənistana verilməsi ilə türk dünyasının parçalanması amilini vurğulayıb.
AMEA Fəlsəfə və Sosiologiya İnstitutunun şöbə müdiri, fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Faiq Ələkbərov müxtəlif tarixi dövrlərdə Türk dünyasının parçalamaq üçün müxtəlif siyasi güclər tərəfindən həyata keçirilən layihələr arasında Zəngəzur bölgəsinin Azərbaycandan qoparılaraq Ermənistana verilməsinin faciəvi nəticələrinə toxunaraq kitabda bununla bağlı ilkin mənbələrə əsaslana məlumatların öz əksini tapdığını qeyd edib, Zəngəzur dəhlizinin həyata keçirilməsinin türk dövlətlərinin inteqrasiyasına nail olunması baxımından mühüm roluna toxunub.
AMEA Z.Bünyadov adına Şərqşünaslıq Institutunun böyük elmi işçisi Mirzə Ənsərli kitabın elmi və siyasi aspektlərinə toxunaraq Kamran İsmayılovun Zəngəzur və Naxçıvan bölgələrinin tarixinin ən görkəmli araşdırıcılarından olduğunu qeyd edərək, müzakirə olunan kitabın alimin elmi yaradıcılığının mühüm mərhələsi olduğunu göstərib, kitabla geniş ictimaiyyətin yaxından tanış olması üçün kütləvi informasiya vasitələrində, elmi müəssisələrdə müzakirələrinin keçirilməsinin zəruriliyini vurğulayıb.
Müzakirələrdə çıxış edən digər alim və jurnalistlər kitabın “Zəngəzur dəhlizi” probleminin tarixi-siyasi köklərini üzə çıxarmaq üçün mühüm vasitə olduğunu göstəriblər.
Qeyd edək ki, monoqrafiyada XIX əsrin əvvəllərində Zəngəzurun Rusiya tərəfindən işğal edilməsindən sonra bölgədə həyata keçirilmiş inzibati və siyasi dəyişikliklər izlənilir, çarizmin köçürmə siyasətinin bölgə əhalisinin etno-demoqrafik strukturuna təsir öyrənilir, erməni əhalinin say artımını mexaniki amillər hesabına baş verdiyi konkret statistik materiallarla təsdiq edilir. XIX əsrin sonu – XX əsrin əvvəllərində Naxçıvan bölgəsində nəqliyyat- kommunikasiya sisteminin inkişaf etdirilməsi ilə bağlı atılan addımlar dəyərləndirilir.
Tədqiqatda 1918-1920-ci illərdə Naxçıvan və Zəngəzur bölgələri uğrunda gedən geosiyasi mübarizə, bu bölgələrdə etnik münasibətlər, azərbaycanlıların soyqırımı məsələləri geniş araşdırılır. Xüsusən Ermənistan Respublikasının Zəngəzuru ələ keçirmək cəhdləri, Azərbaycan Cümhuriyyəti hökumətinin bu cəhdlərin qarşısını alınması istiqamətində fəaliyyəti təhlil olunur. Cümhuriyyət hökuməti adı çəkilən hər iki region üzərində suverenliyini təmin etmək üçün hərbi, siyasi səciyyəli addımlarla yanaşı, iqtisadi addımlar da atmışdır. Bu addımlardan ən mühümü Ələt – Culfa dəmir yolunun tikintisinin davam etdirilməsi haqqında qəbul edilmiş qərar idi. Monoqrafiyada bu sahədə hökumətin gördüyü işlər işıqlandırılır.
Azərbaycanın Sovet Rusiyası tərəfindən işğalının ən acı nəticəsi 1920-21-ci illərdə Zəngəzur bölgəsinin bolşeviklər tərəfindən Ermənistana verilməsi olmuşdur. Monoqrafiyada Azərbaycanın gələcək taleyinə ciddi təsir göstərmiş bu hadisənin baş vermə səbəbləri və nəticələri dərindən araşdırılır.
Kitabda eyni zamanda Naxçıvan MR-nın inkişafında mühüm rol oynamış, muxtar respublikanı Azərbaycan SSR əsas ərazisi ilə bağlamış, siyasi və iqtisadi baxımdan mühüm əhəmiyyət kəsb edən bir layihənin – Ələt-Culfa dəmir yolunun çəkilişi, başa çatdırılması prosesi işıqlandırılır. Zəngəzur dəhlizinin təkcə Azərbaycan üçün deyil, bütün bölgə, o cümlədən Ermənistan üçün strateji əhəmiyyəti göstərilir.
Sonda bir daha çıxış edən Kamran İsmayılov müzakirələrdə iştirak edən bütün həmkarlarına, təqdimatın keçirilməsi üçün şərait yaratmış C.Cabbarlı adına Respublika Gənclər kitabxanasına təşəkkür edib, monoqrafiyanın hazırlanmasında göstərdiyi dəstəyə görə Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinə xüsusi minnətdarlığını bildirib.
