“Prezidentin apardığı siyasət kifayət qədər müstəqil, hətta deyərdim ki, cəsarətlidir”

“Prezidentin apardığı siyasət kifayət qədər müstəqil, hətta deyərdim ki, cəsarətlidir” - İlham Rəhimov

15:48 - 21 May

Avropa.info hüquq elmləri doktoru, professor İlham Rəhimovun news24.az-a müsahibəsini təqdimedir:

Uzun müddət idi ki, Azərbaycanın Əməkdar hüquqşünası, Rusiya Elmlər Akademiyasının akademiki, hüquq elmləri doktoru, professor İlham Rəhimovla görüşmək, cəmiyyətimizi narahat edən aktual məsələlərdən danışmaq niyyətində idik. Nəhayət, istəyimizi qəbul edib müsahibə verməyə razılaşdı.

- İlham müəllim, sizi salamlayırıq. Xeyli vaxt idi jurnalistlərlə görüşmürdünüz. Müsahibəyə razılaşıb suallarımızı cavablandırmağı qəbul etdiyiniz üçün təşəkkür edirik.

- Gününüz xeyirli olsun. Bəli, tamamilə haqlısınız, çox nadir hallarda müsahibə verirəm. Bu ona görə deyil ki, mən jurnalistlərdən qaçıram, sadəcə olaraq, siz həmişə siyasi xarakterli suallar və problemlərlə maraqlanırsınız və mən də, bildiyiniz kimi, maraqlansam da, siyasətlə məşğul deyiləm. Bu isə tamamilə təbiidir, çünki cəmiyyətdə yaşamaq, öz vətənində və dünyada baş verən hadisələrdən uzaq olmaq, hətta istəsən də, mümkün deyil. Bunu nəzərə alaraq, suallara cavab verməkdənsə, sizinlə danışmağa, xüsusilə vurğulayıram - ünsiyyət qurmağa hazıram. Bu isə o deməkdir ki, müzakirə olunan məsələyə münasibətinizi öyrənmək mənə də maraqlı olacaq.

- Başlaya bilərik?

- Bəli, top sizin meydançanızdadır.

- Məlumdur ki, siz bu yaxınlarda Rusiya Elmlər Akademiyasının üzvü seçilmisiniz.

- Tamamilə doğrudur.

- İndi sizə necə müraciət edək: professor, yoxsa akademik?

- Mənim üçün bunun elə bir əhəmiyyəti yoxdur, çünki bu mənim kimliyimi dəyişmir. Sizin haqqınızdır. İstədiyiniz kimi müraciət edin.

- Professor Rəhimov, bu yaxınlarda, daha doğrusu, mayın 7-də sizi V.Putinin andiçmə mərasimində gördük. Hamı təəccübləndi ki, siz Rusiya Federasiyasının rəhbərliyi ilə sözün həqiqi mənasında ən fəxri yerdə idiniz.

- Mən inaqurasiyada Rusiya Prezidentinin şəxsi qonağı kimi dəvət olunduğum yerdə dayanmışdım. Yeri gəlmişkən, mən V.Putinin demək olar ki, bütün inaqurasiyalarında iştirak etmişəm. Ona görə də, burada təəccüblü bir şey görmürəm. Bizim medianın buna niyə xüsusi diqqət ayırdığını, doğrusu anlamıram.

- Dünyada baş verən qarışıqlığı nəzərə alaraq, ölkəmizlə Rusiya arasında mövcud münasibətləri necə qiymətləndirirsiniz?

- Siz “qarışıqlıq” sözünü çox düzgün vurğuladınız, bununla da müəyyən mənada dünyadakı ictimai-siyasi vəziyyətə münasibətinizi müəyyənləşdirdiniz. Ümumiyyətlə, qeyd etməliyəm ki, sualın tərtibindən və məzmunundan sual verənin, bu halda bir jurnalist kimi sizin peşəkarlıq səviyyənizi müəyyən etmək çox asandır. O ki qaldı müasir Rusiya ilə ölkəmiz arasındakı münasibətlərə. Bu münasibətlərin əsasını rəhmətlik Heydər Əliyvlə Vladimir Putin qoyub. Putin Heydər Əliyevə həmişə çox böyük hörmətlə yanaşıb. Sonradan bu münasibətlər cənab prezident İlham Əliyev tərəfindən də uğurla davam etdirilir. Hesab edirəm ki, Prezident İlham Əliyevin apardığı siyasət kifayət qədər müstəqil, suveren, hətta deyərdim ki, cəsarətlidir və bu, xalqımızın mənafeyinə uyğundur. Prezident qəti formada, açıq şəkildə dedi ki, bizim daxili işlərimizə kimsə qarışa bilməz. Biz öz yolumuzla gedirik. Kim hansı yolla gedir, bu onun öz işidir. Bizim yolumuz bəllidir.Azərbaycan bütün tarixi boyu heç vaxt indiki qədər güclü, özünə inamlı və müstəqil olmamışdır. Bu, eyni zamanda şimal qonşumuzla münasibətlərə də aiddir. Unutmaq olmaz ki, Rusiya təkcə bizim qonşumuz deyil, taleyin hökmü ilə bizim tarixi əlaqələrimiz olan ölkədir. Bu gün bu fövqəldövlət dünyanın ən güclü nüvə potensialına malikdir və BMT Təhlükəsizlik Şurasının üzvüdür. İndi bizi Rusiya ilə bağlayan keçmişi qara rəngdə xatırlamaq dəb halını alıb və bəzilərinin etdiyi kimi bu mövzuda da spekulyasiya etməyə çalışırlar. Gələcək haqqında düşünməliyik, çünki keçmişi geri qaytarmaq olmaz.

- Məsələ ondadır ki, cəmiyyətin müəyyən hissəsi Rusiyanın, daha doğrusu V.Putinin SSRİ-ni bərpa etmək istəyindən qorxur?

- Dünyada baş verən proseslərdən çox az və ya heç anlayışı olmayan sadə insanlar və siyasətçilər yalnız belə düşünə bilər. Rusiya, mənim başa düşdüyüm və bildiyim qədər, keçmiş qonşu respublikaların problemlərinin yükünü öz üzərinə götürmək istəmir. Rusiya bir şey istəyir: keçmiş Sovet İttifaqının bütün xalqları ilə iqtisadi, humanitar və siyasi sahələrdə mehriban münasibətlər qurmaq. Bir şeyi anlayın: Rusiyanın SSRİ-nin bərpa etmək və s. məqsədi olsa belə, bu, qeyri-mümkün olardı, çünki dünya dəyişib.

- İlham müəllim, bildiyimiz kimi bu yaxınlarda daha bir önəmli hadisə baş verdi. Rusiyanın sülhməramlı qüvvələri Qarabağı tərk etdilər. Yadımızdadır ki, hələ 2020-ci ilin noyabrında Siz azsaylı şəxslərdən idiniz ki, Rusiya sülhməramlı qüvvələrinin Azərbaycanı tərk edəcəklərini qəti surətdə bildirirdiniz...

- Bəli, 44 günlük Vətən müharibəsindən sonra üçtərəfli bəyannaməyə uyğun olaraq Rusiya sülhməramlı qüvvələrini Qarabağda yerləşdirərkən bəziləri, həqiqətən milli hisslərdən narahat olaraq, bəziləri isə əldə edilmiş böyük qələbəyə kölgə salmaq üçün iddia edirdilər ki, Rusiya qüvvələri bir daha Azərbaycanın ərazisini çətin tərk edəcək və onlar həmişəlik qalacaqlar. Məhz o zaman müəyyən informasiyaya sahib olduğum üçün və prosesləri təhlil edərkən imkanım daxilində Sizlərin vasitənizlə cəmiyyətə çatdırmaq istəyirdim ki, narahatçılığa səbəb yoxdur və proseslər nizamlanandan sonra Rusiya sülhməramlı qüvvələri ölkəmizin ərazisini tərk edəcəklər. Çünki məntiqlə də ölkə ərazisində Azərbaycan Respublikasının süveren hüquqları bərpa edildikdən sonra onların burda qalmasının heç bir mənası yox idi. Eyni zamanda qeyd etmişdim ki, bütövlükdə həm dövlət, həm də xalq olaraq bunun üçün çox çalışmalıyıq. Məhz dövlət başçısının qəti iradəsi və Azərbaycan ordusunun 19-20 sentyabr tarixlərində yüksək peşakarlıqla həyata keçirdiyi antiterror əməliyyatı bu prosesi faktiki olaraq yekunlaşdırdı. Bu nümunə, eyni zamanda Sizin bundan əvvəlki Rusiyanın keçmiş SSR-ni bərpa etmək istəyir və buna nə qədər imkanı var sualına da cavabdır.

- Allaha şükürlər olsun, bu gün biz nəhayət ərazi suverenliyimizi tamamilə bərpa etmişik, yəni torpaqlarımızı azad etmişik. Bununla belə, biz ABŞ və Avropa tərəfindən bir növ xoşagəlməz münasibət və ədalətsizlik hiss edirik. Belə bir təəssürat yaranır ki, Qərb bizim Ermənistan üzərində qələbəmizə paxıllıq edir, dövlətimizin müstəqilliyə və özünü idarəyə yönəlmiş siyasətini bəyənmir. Səbəb nədir? Niyə Amerikadan, Avropanın aparıcı ölkələrindən bizə qarşı belə münasibət var?

- Bu münasibəti təkcə bizə münasibətdə deyil, həm də öz milli xüsusiyyətlərini, adət-ənənələrini, dini, tarixi, mədəniyyəti və s. nəzərə alaraq öz istədiyi kimi, yəni müstəqil şəkildə yaşamağa çalışan bütün dövlətlərə, xalqlara münasibətdə müşahidə etmək olar. Qərb özünü Ədən bağında yaşayan elit cəmiyyət hesab edir, qalanları isə onlara görə, meşələrdə yaşayan vəhşilərdir. Bu, Borrelin fikirləridir. Amerikalılar özlərini müstəsna xalq hesab edirlər. Bunu da vaxtilə Obama deyib. Qərb bu fəlsəfəyə əsaslanaraq, avropalılar istisna olmaqla, planetimizin bütün xalqlarının tam şəxsiyyətsizləşdirilməsinə, təcrid olunmuş milli adət-ənənələrin, mədəniyyətlərin məhv edilməsinə çalışır.

- Avropa mədəniyyəti və ənənələri nə deməkdir?

- Söhbət “ümumavropa” mədəniyyətinin, həyat tərzinin və s. toxumunu bütün dünyada səpməkdən gedir.

- Bu mümkündürmü?

- Məsələ hətta bunun mümkün və qeyri-mümkünlüyü deyil, ondan hansı nəticənin hasil olmasıdır. Axı avropalılar “ümumavropa”nın təsiri altında Roma-German və Anqlo-Sakson mədəniyyətini nəzərdə tuturlar. Bu isə o deməkdir ki, bütün digər xalqlar sonda ikinci və üçüncü dərəcəli avropalılara çevriləcəklər. Və bu, təbii avropalıları bütün dünyada dominant vəziyyətə salacaq. İndinin deyil, çox uzun müddət əvvəl formalaşmış bu fəlsəfənin mahiyyəti budur. Nümunə olaraq, Avropa Birliyinə sonradan qoşulmuş Avropa ölkələrini götürək, yəni Şərqi Avropa ölkələrini. Onlar Aİ daxilində Almaniya və ya Fransa ilə eyni hüquq və səlahiyyətlərə malikdirlərmi? Sovet İttifaqı dağılandan sonra avropalılar demokratiya şüarı altında keçmiş sovet respublikalarına ümumavropa həyat tərzini təklif etmək qərarına gəldilər. Nəticədə keçmiş sovet respublikaları dilemma ilə üzləşdi. Yəni hər kəs seçim qarşısında idi: gələcəyini hansı yolla müəyyən etmək – ikinci dərəcəli avropalı olmaq, yoxsa müstəqil və müstəqil şəkildə öz qanunlarına, hüquqlarına uyğun yaşamaq. Qafqaz respublikalarından ilk olaraq avropalı olmağa qərar verənlər Aİ-dən müəyyən imtiyazlar almış gürcülər oldu. Bu gün Gürcüstanın sahib olduğu nələri var? Bu yaxınlara qədər Gürcüstanı demokratik hesab edən eyni avropalılar indi onları ümumavropa qaydalarını pozmaqda ittiham edirlər, çünki Gürcüstan parlamenti hətta Amerikanın özündə də mövcud olan qanunu qəbul etmək qərarına gəlib. Əks halda onları sanksiyalarla hədələyirlər. Hazırda iş o yerə çatıb ki, Aİ ölkələrinin xarici işlər nazirləri müxalifətin tərəfini tutub və onlarla birlikdə nəinki mitinqlərdə iştirak edirlər, hətta hökuməti qanunun qəbulundan imtina etməyə çağırırlar. Aİ-nın bu tələblərini qəbul edəcəyi halda, Gürcüstanı suveren və müstəqil hesab etmək olarmı? Bununla bağlı Fransada pensiya yaşı ilə bağlı bir neçə ay davam edən, maşınların yandırıldığı, mümkün olan hər şeyin küçələrdə məhv edilməsinin baş verdiyi mitinqləri xatırlayıram. Amma nədənsə digər Aİ ölkələrinin rəsmi nümayəndələrindən heç biri fransız etirazçıları dəstəkləməyib və Fransa hakimiyyətindən bu qanunu qəbul etməməyi tələb etməyib.

Bu gün Aİ-na qoşulan bir sıra Şərqi Avropa dövlətləri məsələn, Macarıstan, Slovakiya ittifaqla ciddi problemlər yaşayır. Bu nə ilə bağlıdır? Çünki müxtəlif tarixi ənənəyə, mental dəyərlərə sahib olan toplumlar onlara yad olan qaydaları qəbul etməkdə çətinlik məkirlər. Bir çoxları düşünə bilər ki, mən demokratiyanın əleyhinəyəm. Əsla! Lakin, mən bu və ya digər dövlətin, cəmiyyətin demokratiya kimi təlqin etdikləri qaydaların digər dövlətlərə, xalqlara zorla qəbul etdirilməsinin əleyhinəyəm. Əks təqdirdə bunun mənfi fəsadları olur. Məsələn, əgər 2014-cü ildə Qərb Ukraynaya açıq müdaxilə etməsəydi, Ukrayna heç bu günkü situasiya ilə üzləşməz, dünya da daha rahat nəfəs alardı.

- Bəs Ermənistanın taleyi necə olacaq? Gördüyümüz kimi, o da Gürcüstanın yolu ilə gedir...

- Ermənilər milli kimliklərini və mədəniyyətlərini itirdiklərini, onlara ikinci və üçüncü dərəcəli avropalı kimi yanaşdıqlarını anlayana qədər Aİ-nin sifarişi ilə yaşayacaq və qanunlar qəbul edəcəklər.

- Bəs biz azərbaycanlılar hansı yolla gedirik?

- Qafqaz qonşularımızdan fərqli olaraq, Azərbaycan müstəqil, azad milli inkişaf yolunu seçib. Prezident İlham Əliyev Azərbaycanın öz yolu ilə getdiyini və təzyiq etməyin mənasız olduğunu, ölkəmizin artıq 30 il əvvəlki kimi olmadığını Qərbə aydın və qəti şəkildə bildirdi. Müasir şəraitdə belə inamlı siyasət aparmaq üçün güclü xarakter və güclü iradə lazımdır, bunu etiraf etmək, alqışlamaq lazımdır. Lakin bu, heç də o demək deyil ki, avropalıların sahib olduğu hər şeydən imtina olunmalıdır. Məsələ burasındadır ki, fərq qoymadan hər şeyi onlardan götürməyə borclu deyilik. Bizə ən faydalı və milli mədəniyyətimizə, həyat tərzimizə, tarixi ənənələrimizə və s. zidd olmayanı götürmək lazımdır.

- “Ədalət” anlayışı sizin üçün nə deməkdir?

- İnsan təbiətən ədalət hissini daha tez qavrasa da, lakin ədalət anlayışını çox gec və ya ümumiyyətlə, dərk edə bilmir. Hüquq nəzəriyyəçisi Ekelofə (İsveç) görə, “Ədalətin ümumi anlayışı Tanrı anlayışına bənzəyir – hamı onun haqqında danışır, lakin onun nə olduğunu heç kim bilmir”.

- Professor, indi Rusiya ilə Ukrayna arasındakı müharibədən danışmaq olarmı? Yoxsa bu sizin üçün uyğun olmayan sualdır?

- Mənim üçün uyğun olmayan suallar yoxdur. Rusiya “müharibə” anlayışından istifadə etmir. Məsələ bunda deyil. Bu münaqişəyə münasibətimi izah etməyə çalışacağam. Prinsipcə, mən istənilən müharibənin əleyhdarıyam, çünki bu, çoxlu bədbəxtlik və iztirab gətirir. Hər hansı bir münaqişədə həmişə yalnız günahkarları deyil, həm də onların baş verməsi üçün şəraitin yaradılmasına kömək edən səbəbləri axtarmaq lazımdır.

Yəqin xatırlayırsınız, 2014-cü ildə Maydanda Ukrayna “inqilabçılarının” ilk tələbi rus dilinə, rus mədəniyyətinə və rus xalqı ilə əlaqəli hər şeydən imtina etməklə bağlı idi. Hesab edirəm ki, bu, ən böyük səhv idi, çünki Ukrayna hökumətinin gələcək nümayəndələri bununla ruslar üçün həssas olan məsələyə toxundular.

İş burasındadır ki, ukraynalılar 18-ci əsrin sonlarından başlayaraq hər zaman öz yeni ədəbi dillərinə sahib olmağa çalışıblar, baxmayaraq ki, Ukrayna xalq dili böyük rus dilinin ən yaxın əcdad dilidir.

Nəhayət, son nəticədə Ukrayna ədəbi dili rus kilsə-slavyan dilinə deyil, polyak dilinə, yəni Qərbi Slavyan ədəbi və dil ənənələrinə bağlandı. Bir sözlə, Ukrayna ziyalıları müstəqil Ukrayna ədəbi dili yaratmağa çalışır, rus dili ilə oxşarlıq istəmirdilər. Lakin müasir Ukrayna ərazisində yaşamış və indi də yaşayan rusları nəzərə alsaq, bu siyasətin həyata keçirilməsi siyasi problemə çevrildi.

İkinci səhv Ukraynanın Minsk razılaşmalarından imtina etməsi idi. Məhz həmin razılaşmada Donetsk və Luqansk vilayətlərinin sakinlərinə müvafiq hüquqlar, o cümlədən rus dili və mədəniyyəti ilə bağlı bütün hüquqların təmin olunması şərtilə bu vilayətlərin Ukraynanın tərkibində qalması nəzərdə tutulmuşdu.

Üçüncü səhv isə, İstanbulda əldə edilmiş razılamadan imtina edilməsi idi.

- Ilham müəllim, 2021-ci ildə hüquq sahəsində uzunmüddətli səmərəli fəaliyyətinizə görə Prezident İlham Əliyev sizi “Şöhrət ordeni” ilə təltif etdi. Bu sizin Azərbaycan hüquq elminə verdiyiniz töhfəyə cənab Prezidentin diqqəti idi. “Şöhrət ordeni”nin sizin üçün dəyəri nədir və bu mükafat yorulmadan çalışmaq üçün sizə motivasiya verirmi?

- Diqqətinizə çatdırım ki, 2011-ci ildə cənab Prezident İlham Əliyev hüquq elminin inkişafındakı xidmətlərimə görə mənə “Əməkdar hüquqşünas” fəxri adının verilməsi ilə bağlı sərəncam imzalayıb. 2021-ci ildə isə hüquq sahəsində uzunmüddətli səmərəli fəaliyyətimə görə məni “Şöhrət Ordeni” ilə təltif edib. Gördüyünüz kimi hər iki dövlət təltifi mənim sırf hüquq elmində xidmətlərimlə bağlıdır. Buna görə də mənim borcumdur ki, bu etimadı doğruldum. Mən siyasətlə yox, elmlə məşğulam və çalışıram ki, Azərbaycanda hüquq elminin inkişafı üçün öz bilik və bacarığımdan maksimum dərəcədə istifadə edim.

- Sizin təşəbbüsünüz ilə Qara dəniz və Xəzər dənizi Regionu Ölkələri Hüquqşünasları Assosiasiyasının təşkilatçılığı ilə “Dövlət, Cəmiyyət, Cinayətkarlıq” mövzusunda beynəlxalq konfrans keçirilib. 9 ölkədən 30-dan çox nümayəndənin iştirak etdiyi bu konfranasın keçirilməsində əsas məqsəd və hədəf nə idi?

- Sentyabr ayında da növbəti belə bir konfrans keçirəcəyik. Hədəf eynidir. Görsünlər ki, Azərbaycanın da hüquq sahəsində nüfuzlu alimləri var və biz hüquq elmi sahəsində necə güclüyük. Həm də məqsəd budur ki, qonaqlar Azərbaycanı görüb yaxından tanısınlar. Bu tədbirlərdə hüquq fakultəsinin müəllimləri, vəkillər, hüquqşünaslar iştirak edir, maraqlı fikirlər səslənir, maraqlı çıxışlar olur.

Maraqlı bir xatirəni sizinlə bölüşmək istəyirəm. Mən Rusiya Elmlər Akademiyasının akademiki seçiləndə 3 namizəd var idi. Seçki prosesində namizədlərin əsərlərini müzakirəyə çıxarmışdılar. İclasdan qabaq hamı namizədlərin əsərlərinə baxır, mənim, eləcə də digər namizədlərin əsələri ilə tanış olurdular. Orada mənim on iki dildə çıxan əsərlərim var idi, onlarınsa cəmi bir-iki kitabı düzülmüşdü. Qeyd edim ki, bu prosesdə namizədlər iştirak etmir. Sonradan mənə dedilər ki, kitablarınızı görənlər mənimlə tanış olmaq üçün maraqlanırlar. Onlar azərbaycanlı olduğumu öyrənib bu əsərləri əldə etmək istəyirdilər. Bəlkə də, çoxları elə bilirdi ki, Azərbaycanda hüquq sahəsində elm xadimləri azdır, elmə maraq yoxdur. Əslində isə belə deyil. Bunları sadalamaqda məsədim budur ki, beynəlxalq konfransların təşkilində əsas hədəfim budur ki, Azərbaycan elmi ilə bağlı daha dolğun və doğru fikrin formalaşmasına nail olum.

- Bu yaxınlarda Bakı Dövlət Universitetinin hüquq fakultəsinin tələbələri ilə görüşdünüz. Bu görüşlə bağlı təəssüratınızı bilməklə yanaşı, sizin Azərbaycanın hüquq elminin inkişafı barədə fikirlərinizi öyrənmək istərdim.

- Təəssüratım normaldır, çox yaxşı görüş oldu. Ünvanladıqları suallardan da aydın olurdu ki, gənclərin bu sahədə konkret hədəfləri var. Məqsədlərinə çatmaq üçün çalışırlar. Tələbələr məndən gənc kimi həyatlarını düzgün istiqamətləndirmək üçün hansı addımlar atmaq barədə məsləhət istəyirdilər.

Mənim fikrimcə, Allah hamını eyni yaradıb, şüur verib. Hər kəsin istedadı var və istedadından düzgün istifadə edən hər kəs həyatda öz istəyinə nail olacaq. Bəyənmədiyim bir şey var, kimsə nəyəsə nail ola bilməyəndə deyir ki, Allah belə məsləhət bilib. Hər şeyi tale ilə bağlayırlar, taleni də Allahla. Halbuki, Allah sənə tale verməyib taleyini sən özün yaradırsan. Sən özün düşüncənlə, ağlınla, şüurunla taledən istifadə edə bilərsən. Hər zaman belə düşünmüşəm indi də bu fikirdəyəm, həm də bu gün həll olunan işi sabaha saxlamıram.

- Tovuz rayonu ilə əlaqələriniz sıxdır. Tez tez ata yurduna gedirsiniz. Xeyriyyəçilik fəaliyyətinizdən də xəbərdarıq. Sizin dəstəyinizlə Cilovdarlıda tibb məntəqəsi tikilib istifadəyə verilib, kəndlərə su çəkilib, şəhid övladlarını, bir neçə imkansız ailəni himayə götürmüsünüz. Hazırda böyük bir uşaq bağçası tikdirirsiniz. Bu barədə nə deyə bilərsiniz?

- Himayəyə götürdüyüm ailələr var, digər sadaladıqlarınız da olub. Hazırda Tovuzda uşaq bağçası tikirik, demək olar ki, 60-70 faizi hazırdır. Bu bağça ən müasir, nümunəvi, bütün standartlara uyğun olmaqla bir neçə kəndi əhatə edəcək. Uşaq bağçası tikidirməyim rəhmətlik anamın təşəbbüsüdür. Ona görə də, uşaq bağçası tikməyə qərar verdim. Hazır olanda Elm və Təhsil Nazirliyinin balansına təhvil verəcəyik.

- İlham müəllim, Rusiyada fəaliyyət göstərən Qod Nisanov müsahibələrinin birində sizi özünə müəllim saydığını qeyd edib. Bu gün də dostluq edirsiniz. Biznes maraqları və dostluq. Biznes maraqları dostluğunuza mane olmur ki?

- Mən Qod Nisanovun rəhmətlik atası Simon Nisanov ilə dost olmuşam. Atası sovet vaxtı Qubada konserv zavodunun direktoru idi. Mən Ədliyyə Nazirliyində işləyəndə Qubaya tez-tez gedib-gəlirdim. Qod Nisanovu da atasının vasitəsi ilə tanımışam. Qod bizneslə məşğul idi. Biz birgə bizneslə məşğul oluruqvə bu günə qədər ortaq biznes fəaliyyətimiz davam edir. Çox adamlar təəccüblənirlər ki, bu günə kimi aramızda narazılıq olmayıb. Axı hər zaman şəriklər arasında problemlər olur. Amma bizim aramızda heç vaxt artıq-əksik söhbətlər olmayıb. Dostluqdan əlavə, Qod Nisanovla bizim kirvəlik bağımız da var, yəni dost, biznes ortağı, həm də ən əsası kirvəyik. Bunun maraqlı tarixçəsi var. Əgər sizə maraqlıdırsa danışa bilərəm.

- Bəli çox maraqlı olardı.

- Bunun tarixçəsi belədir. Qod Nisanovun kiçik oğlu Aleks anadan olanda rəhmətlik Simon Nisanov mənə zəng edib dedi ki, “İlham, bilirsən də Qodun oğlu olub”. Dedim əlbəttə, bilirəm, təbrik də eləmişəm. Dedi necə baxırsan, istəyirəm uşağın kirvəsi sən olasan. Bu təklifi necə dəyərləndirdiyimi soruşanda, doğrusu əvvəlcə buna təəcübləndim. Bildirdim ki, etiraz etmirəm. Sadəcə maraqlandım ki, yəhudilərə müsəlmanlarla kirvə olmasına din icazə verirmi? Simon Nisanov vurğuladı ki, əslində yəhudilərlə müsəlmanlar dini cəhətdən daha yaxındır, nəinki xristianlar. Yəhudilər və müsəlmanlar bir Allaha inanır, xristianların bəzisi Məryəm anaya, bir qismi İsa Peyğəmbərə, bir qismi də Allaha inanır. Buna görə də, dini nöqteyi-nəzərdən yəhudilərlə müsəlmanlar daha yaxındır. Mən də razılıq verdim. Yeri gəlmişkən, bir xatirə də danışım sizə. Bu məqam çox maraqlıdır. Yəhudilərin müsəlman dinini özlərinə yaxın hesab etmələrini əsaslandıran bir hadisədir. Simonla Fransada sakit bir məkanda dincəlirdik. Kənd kimi bir yer idi. Simonun belə bir xasiyyəti var idi. Getdiyi hər yerdə sinaqoqun olub-olmaması ilə maraqlanırdı. Orada da soruşdu. Dedilər ki, “xeyr” sinaqoq yoxdur. Soruşdu ki, bəs məscid? Dedilər məscid var. Belə olan halda Simon məscidə getmək istədiyini bildirdi. Səbəbini soruşanda dedi ki, biz getdiyimiz yerdə sinaqoq yoxdursa, orada kilsə və məscid varsa, biz ibadət etməyə kilsəyə yox məscidə gedirik.