Türkiyə Cümhuriyyətin qurulmasının 100 illiyini qeyd edir

Türkiyə Cümhuriyyətin qurulmasının 100 illiyini qeyd edir - FOTO

12:30 - 29 Oktyabr

Türkiyə Cümhuriyyətinin elan edilməsindən 100 il keçir

Hər il oktyabrın 29-da türk xalqı öz əsas milli bayramını - Cümhuriyyət Gününü qeyd edir. 1923-cü ilin bu günü Türkiyə Cümhuriyyət elan edilib.

1920-ci il aprelin 23-də türk xalqının Milli Qurtuluş Savaşı zamanı Türkiyə Cümhuriyyətini elan edən Böyük Millət Məclisi (parlament) açıldı. Lakin Türkiyə Cümhuriyyəti 1923-cü ilə qədər rəsmi tanınmayıb. 1923-cü il iyulun 24-də Lozanna müqaviləsi imzalandı və bu müqaviləyə əsasən Türkiyənin müstəqilliyi tanındı.

1923-cü il oktyabrın 13-də Türkiyə Böyük Millət Məclisinin ikinci çağırışının başlanmasından 2 ay sonra Ankara Türkiyə hökumətinin mərkəzinə çevrildi.

İdarəetmə formasının dəqiq müəyyənləşdirilməsinə və yeni dövlətin başçısının seçilməsinə ehtiyac var.

Həmin ana qədər dövlət başçısı Türkiyə Böyük Millət Məclisinin (TBMM) sədri Mustafa Kamal Atatürk olub.

Bir sıra xarici dövlətlər Lozanna Sülh Müqaviləsinin mətnini təsdiqləmək üçün Ankaradan hökumət formasını daha dəqiq müəyyənləşdirməyi tələb ediblər.

Türkiyənin yeni hökumətinin tərkibi ilə bağlı parlamentlə uyğunsuzluq vəziyyəti çətinləşdirib.

1923-cü il oktyabrın 25-də indiki hökumət istefa verdi və ölkədə siyasi böhran başladı.

Vəziyyət Atatürk tərəfindən Cümhuriyyət elan etmək üçün bir fürsət kimi qəbul edildi.

1923-cü il oktyabrın 28-nə qədər hökumət qurmaq mümkün olmadığından Mustafa Kamal Atatürk ertəsi gün cümhuriyyət elan edəcəyini Ankarada Çankaya sarayında yoldaşlarına bildirdi.

Həmin gecə Atatürk İsmət İnönü ilə birlikdə 1921-ci il Konstitusiyasının maddələrinə dəyişiklik etmək üçün qanun layihəsi hazırladı.

1923-cü il oktyabrın 29-da qanun layihəsi baxılmaq üçün partiyanın parlament fraksiyasına təqdim edildi və burada aşağıdakı müddəalar var idi:

- Türkiyə dövlətində dövlət idarə forması Cümhuriyyətdir;

- İcra hakimiyyəti sisteminin başında Nazirlər Kabineti dayanır;

- Prezident parlament tərəfindən ali qanunvericilik orqanının millət vəkilləri arasından bir müddətə seçilir;

- Prezident dövlət başçısı hesab olunur. Bu şəxs lazım gələrsə, parlamentə və Nazirlər Kabinetinə rəhbərlik edə bilər.

Həmin gün qanun layihəsi parlamentə təqdim edilib və müzakirələrdən sonra saat 20.30-da iclasda iştirak edən 158 nəfərin hamısı tərəfindən yekdilliklə qəbul edilib.

Cümhuriyyətin elan edilməsi alqışlarla, “Yaşasın Cümhuriyyət!” sevincli nidaları ilə qarşılandı.

Cümhuriyyətin elan edilməsi ilə dövlət idarəçiliyində “Suverenlik qeyd-şərtsiz xalqındır” şüarı öz yerini tutdu.

Bundan sonra prezident seçkiləri keçirildi.

Gizli səsvermə zamanı 158 deputatın hamısının səsini toplayan Mustafa Kamal Atatürk yeni Türkiyə dövlətinin ilk prezidenti seçilib.

Bundan sonra parlamentin tribunasından çıxış edən Atatürk çıxışını “Türkiyə Cümhuriyyəti xoşbəxt, uğurlu və qalib gələcək” sözləri ilə yekunlaşdırıb.

Bu, dövlətin adı və idarə forması ətrafında mübahisələrə son qoydu və ölkə rəhbərliyi məsələsini bağladı.

Hökumətin formalaşdırılması sistemi dəyişdirilib, ona əsasən prezident baş naziri təyin edir, o da öz növbəsində Nazirlər Kabinetinin tərkibini dövlət başçısının təsdiqinə təqdim edir.

Türkiyə Cümhuriyyətinin ilk hökumətini qurmaq missiyası İsmət İnönüyə həvalə edildi və Fəthi Okyar TBMM-nin sədri seçildi.

Oktyabrın 29-dan 30-na keçən gecə, eləcə də oktyabrın 30-da türk xalqı Cümhuriyyətin elan olunmasını qeyd etdi.

26 oktyabr 1924-cü il tarixli fərmanla 101-ci il Cümhuriyyətin elan edilməsinin yaylış atəşləri və rəsmi tədbirlərlə qeyd edilməsi qərara alındı.

Qərara uyğun olaraq 1924-cü il oktyabrın 29-dan ölkədə bayram tədbirləri başlandı.

1925-ci il fevralın 2-də Türkiyə Xarici İşlər Nazirliyi 29 oktyabrın rəsmi bayram elan edilməsini təklif etdi.

Təklifə Parlamentin Konstitusiya Komissiyasında baxılıb və aprelin 18-də qəbul edilib.

Türkiyə Böyük Millət Məclisi 1925-ci il aprelin 19-da 29 oktyabrın milli bayram elan edilməsi ilə bağlı qərarı təsdiqləyib.