Vətəndaşlar açıq məlumatları necə əldə edə bilərlər?

15:59 - 27 Oktyabr

Bu gün dünyada ictimai nəzarətin təşkili, şəfaflıq və hesabatllığın, ictimi iştirakçılığın təmin edilməsinin əsas vasitələrindənbiriolan Açıq məlumatlar konsepsiyası (Open data) geniş vüsət almaqdadır.

Açıq məlumatlar konsepsiyası (open data) nədir?

Açıq məlumatlar konsepsiyası (open data) - müəyyən məlumatların müəllif hüququ, patent və digər nəzarət mexanizmləri ilə məhdudlaşdırılmadan texniki vasitələr tərəfindən oxunan və emal, istifadə edə bilən olması ideyasını əks etdirir. Creative Commons kimi pulsuz lisenziyalar vasitəsilə məlumatlarınızı müəllif hüquqları məhdudiyyətlərindən azad edə bilərsiniz. Əgər hər hansı bir verilənlər bazası ictimai mülkiyyətdə deyilsə, yaxud sərbəst istifadəyə icazə verən bir lisenziyaya bağlı deyilsə, İnternetdə texniki vasitələr tərəfindən oxunaqlı bir formada yerləşdirilsə belə, açıq hesab edilmir.

2000-ci illərin ikinci yarısından açıq məlumat ideyasının populyarlığının artması ilk növbədə Data.gov kimi hökumət təşəbbüslərinin başlanması ilə əlaqələndirilir. Açıq məlumatlar - açıq mənbə, açıq məzmun və açıq giriş kim anlayışları da ehtiva edir. Açıq məlumat tərəfdarları məhdudiyyətləri ictimai mənfəətə zidd olduğuna inanırlar və ictimai əhəmiyyətli məlumatların məhdudlaşdırılmadan və ödənişsiz əldə edilə bilməsinə tərəfdar çıxırlar. Verilənlərin sonrakı icazə tələbləri olmadan mövcud olması da vacibdir, baxmayaraq ki, verilənlər bazasından məhsullar yaratmaq kimi təkrar istifadə yolları lisenziya ilə idarə oluna bilər.

Açıq Hökumət Tərəfdaşlığı və Open data

Açıq məlumatlar konsepsiyasından irəli gələrək dövlət orqanlarının və şirkətlərinin, ictimai funksiyalar yerinə yetirən şirkətlərin ictimai əhəmiyyətli məlumatları açıqlamaq öhdəliyinin məzmununun genişləndirilməsi ictimai nəzarətin təşkili, şəffaflıq və hesabatlılığın, ictimai iştirakçılığın təmin edilməsinin genişlənməsində mühüm rol oyandı. Çünki, bütün bu fəaliyyətlər, araşdırmalar, tədqiqatlar aparılması, ictimai ekspertiza üçün müvafiq bilgilər, məlumatalr, statistika və s. zəruridir, bu növ informasiyanın əlçatan olması çox vacibdir. Bu cür məlumatların açıqlanması və texniki vasitələr tərəfindən oxunaqlı formada açıq giriş üçün yerləşirilməsi dövlət orqanları və şirkətlərinin, ictimai funksiyalar yerinə yetirən şirkətlərin də məsuliyyətini artırdı. Bu onların daha cavabdeh və məsuliyyətli olmasını şərtləndirdi.Beynəlxalq Açıq Hökumət Tərəfdaşlığı Təşəbbüsünün (AHT) də əsas missiyasından biri hökumətlərin daha açıq, şəffaf, hesabatlı olmasıdır. Bu ideyanın gerçəkləşməsi vasitələrindən biri kimi məhz Açıq məlumatlar konsepsiyasınınpraktikadareallaşması nəzərdən keçirilir.

Azərbaycanda OPENDATA.AZ portalı

Azərbaycan Azərbaycan Respublikası 2011-ci ildə Açıq Hökumət Tərəfdaşlığına qoşulub. Azərbaycan hökuməti Açıq Hökumət Tərəfdaşlığına qoşulmaqla açıq hökumətin təşviqi və şəffaflığın artırılması ilə əlaqədar öz fəaliyyətini təkmilləşdirmək, bu sahədə aparılan təcrübə mübadiləsinə töhfə vermək və beynəlxalq səylərə qoşulmaq niyyətini bildirib.

“2012-2015-ci illərdə Açıq Hökumətin Təşviqi üzrə Milli Fəaliyyət Planı” Azərbaycan Prezidentinin 2421 saylı, 5 sentyabr 2012-ci il tarixli fərmanı ilə təsdiqlənib. Milli Fəaliyyət Planının əsas prinsip və dəyərləri Azərbaycan Respublikasında dövlət orqanlarının fəaliyyətində şəffaflığın artırılması, hesabatlılığın təkmilləşdirilməsi, ictimai iştirakçılığın genişləndirilməsi və yeni sosial texnologiyaların tətbiqi ilə əlaqədar idi. 27 aprel 2016-cı il tarixdə AR Prezidentinin müvafiq sərəncamı ilə təsdiqlənən, “Açıq hökumətin təşviqinə dair 2016-2018-ci illər üçün Milli Fəaliyyət Planı”nda Açıq hökumət məlumat bazalarının inkişaf etdirilməsi ilə bağlı tədbilərin həyata keçirilməsi də nəzərdə tutulmuşdu.

Bu istiqamətdə Azərbaycanda artıq ilkin addımlar atılıb. Açıq məlumatlar Açıq Hökümət təşəbbüsünün bir hisssəsi, Elektron Höküməti bir elementi kimi OPENDATA.AZ portalı yaradılıb.

OPENDATA.AZ portalı vasitəsi ilə cəmiyyət dövlət orqanları tərəfindən yaradılan məlumatlar toplusunu asanlıqla tapa, yükləyə və istifadə edə bilər. Portal dövlət orqanlarının məlumatlar toplusunun təsvirini, o cümlədən məlumatlar toplusuna və əlavə vasitələrə giriş tapmaq üçün informasiyanı özündə əks etdirir. Məlumatlar və məlumatlar toplusunun siyahısı müntəzəm olaraq təkmilləşdirilir.

Açıq məlumatlara rahat giriş imkanı, əlavə dəyərin yaradılması-innovativ ideyaların rəğbətləndirilməsi, təhlil və tədqiqatların asanlaşdırılması, dövlət orqanlarının effektivliyinin və səmərəliliyinin artırılması portalın məqsədləri kimi bəyan edlib.

Portalda 19kateqoriyada 42qurumun açıq məlumatları yerləşdirilib.

Bu məqalə AR Prezidenti yanında QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Şurası tərəfindən maliyyələşdirilən və “Tolerantlıq”Sosial AraşdırmalarİB tərəfindən icraolunan “Bilgili Vətəndaş” Maarifləndirmə Kampaniyası layihəsi çərçivəsində dərc olunur.