İran və İsrail arasında birbaşa və dağıdıcı toqquşma ilə nəticələnən 12 günlük iyun müharibəsindən sonra gərginlik yüksək olaraq qalır. Qərb ekspertləri Təl-Əviv və Tehranın müharibəyə qayıtma riski ilə bağlı dörd göstəriciyə diqqət çəkir.
Avropa.info xatırladır ki, münaqişə iyunun 13-də İsrailin İranın nüvə və hərbi obyektlərinə zərbələri ilə başlamışdı. Ardınca Tehran Tel-Əvivi hədəf alan yüzlərlə pilotsuz uçuş aparatları (PUA) və ballistik raketlərlə İsrailə cavab vermişdi. İyunun 22-də isə ABŞ İranın əsas nüvə obyektlərinə hava və raket zərbələri endirib. İran buna cavab olaraq ABŞ-ın Qətərdəki Əl-Udeyddəki aviabazasını vurub.
İyunun 24-də əldə olunmuş atəşkəsə baxmayaraq strateji gərginlik havası hələ də davam edir. Ekspertlər qeyd edir ki, İran-İsrail münaqişəsinin gərginləşməsi Yaxın Şərqdə sabitliyi poza, qlobal enerji və təhlükəsizliyi təhdid edə, ABŞ və Çin kimi böyük dövlətləri birbaşa münaqişəyə sürükləyə bilər. Atəşkəs prinsipial məsələləri həllsiz qoymaqla yeni münaqişəyə yol açır. Mütəxəssislər yeni müharibənin ayaq səslərini göstərən dörd önəmli işarəyə diqqət çəkirlər.
1- Sürətli silahlanma
İsrail tərəfindən zədələnmiş hərbi müdafiəsini bərpa etməyə çalışan İran Çindən yer-hava tipli raket batareyaları alıb. İranın köhnə, əsasən də Rusiya istehsalı olan hava hücumundan müdafiə sistemlərini təkmilləşdirməklə yanaşı Çindən “dost ölkələrə” satılan J-10 çoxməqsədli döyüş təyyarələri almaq istədiyi də gündəmdədir.
Bu arada, İsrail müdafiə naziri İsrael Katz da təsdiqləyib ki, Tel-Əviv Livan üzərində hava patrullarını gücləndirib və cəbhədəki qoşunlarını dəstəkləmək üçün ehtiyat qüvvələr göndərib. Birləşmiş Ştatlar isə İsrailə qabaqcıl döyüş sursatları və raketdən müdafiə sistemləri təqdim edərək, tükənmiş avadanlıqları əvəz etmək üçün Tel-Əvivə silah göndərilməsini sürətləndirib.
2- İranın Nüvə Proqramınındakı qeyri-müəyyənlik
Münaqişə zamanı İranın nüvə obyektlərinə dəymiş böyük ziyana baxmayaraq, əsas obyektlərin məhv edilib-edilmədiyi bəlli deyil.
Tehran bəyan edir ki, uranı zənginləşdirməyə davam edir, nüvə ambisiyalarını qoruyur və Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyi (MAQATE) ilə yoxlamalar üzrə əməkdaşlığı dayandırıb. Tramp administrasiyası ilə İran arasındakı danışıqların gələcəyi isə qeyri-müəyyən olaraq qalır.
3- Tramp və Netanyahunun yaxınlaşması
Daha öncə Tramp və İsrailin baş naziri Benyamin Netanyahu arasında İranla münaqişənin gələcəyi məsələsində fikir ayrılığı yaranmışdı. Bununla belə, son danışıqlar göstərir ki, onların yaxınlaşması Tehranın nüvə ambisiyaları və regional vəkillərinə dəstək bəhanəsi ilə yenidən güclənir.
Netanyahu “İsrail özünü müdafiə etmək üçün bütün lazımi tədbirləri görəcək” deyərək Trampın yanaşmasını açıq şəkildə dəstəkləyib. Onların sıx əməkdaşlığının nümayişi olaraq Netanyahu Trampı Nobel Sülh Mükafatına namizəd göstərərək, Yaxın Şərq təhlükəsizliyi ilə bağlı ortaq cəbhə qurduqlarını vurğulayıb.
4- Tehranın vəkil güclərinin fəaliyyətlərini artırması
Yəməndə İranın dəstəklədiyi husilər son zamanlar İsrailə qarşı hücumlarını intensivləşdirərək, Tel-Əviv yaxınlığındakı əraziləri raketlər və pilotsuz təyyarələrlə hədəfə alıblar. Husilər İsraillə əlaqəsi olduğu iddia edilən iki Yunan gəmisini, “Eternity C” və “Magic Seas”ı Qırmızı dənizdə batırıblar.
Ekspertlər qeyd edirlər ki, Tehran diplomatiyaya ehtiyatla maraq göstərsə də, nüvə və ya raket istehsalını dayandırmaq fikirində deyil. İsrail baş naziri Netenyahu isə ölkəsinin daxili siyasətində hər keçən gün ona qarşı böyüyən etirazları “xarici düşmən” faktoru ilə əzməyə çalışır. Bu səbəbdən də nüvə məsələsini gündəmə gətirərək, Trampı da yeni savaşa daxil etməyə çalışır.
Avropa.info Analitik Qrupu
