Amanova Dürdanə Əziz qızı
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin
Filologiya fakültəsinin II kurs magistrantı
Mən ümidi sönən, üzü gülüb içi qan ağlayan, ən ülvi, ali bəşər sayılanlardan – qadınlardan danışacam. Onların tükənməyən əzmindən, sarsılmayan gücündən, qırılmayan iradəsindən söhbət açacam. Ən ağır yükləri zərif çiyinlərində necə daşıya bildiyindən yazacam.
Bəlkə də “müharibədə məğlub olan dövlətlər deyil, qadınlardır” cümləmə güləcəksiniz, fəqət bu ağır cümlənin altında nələrin yatdığını, hansı acının yaşadığını duyandan sonra dodağınızdakı təbəssümlər belə göz yaşlarının soyuğunda büzüşəcəkdir. Neçə-neçə qadının dodağında, gülüşündə donan təbəssüm kimi.
Nə vaxt dondu bu gülüş, nə vaxt itdi bu təbəssüm? Bizcə, müharibədə oğlunu, xatınını, əzizini, doğmasını, ona lazım olanları, dayaq olanları itirdiyi gün. Ən dəhşətlisi isə namusunu belə qorumağa gücü yetmədiyi an. Ən sonuncusu daha kədərli, daha ağrılı deyilmi? Bu ağrını, bu dəhşəti, bu vəhşəti yaşayanlardan, dünyaya atasız övlad, əmisiz, dayısız bacıoğlu gətirən qəhrəman qadınlardan bəhs edəcəm.
Rövşən Abdullaoğlunun “Relslər üzərində uzanmış adam” romanının qəhrəmanı Adriana savadlı, siyasi məsələlərlə bağlı məqalələr yazan, atasının siyasi baxışlarını da öz yazılarının ruhuna hopduran bir qəhrəman xanımdır. Son dərəcə radikal-şovinist baxışlara sahib atasının təlimatı ilə Balkan yarımadasına gələn, serblərin hüquqlarının pozulması, müsəlman boşnakların onlara zülm etməsi ilə bağlı yazı hazırlamaq sifarişi alan Adriana Mostar şəhərində Əmin adlı bir boşnak gəncin bələdçiliyi altında işləməli olur və ciddi xarakterli bu qadın ilk günlər bələdçisinin rəftarını sevmir, onun çox səmimi olmasını qəbul edə bilmir. Hadisələrin axarı isə onları doğmalaşmağa, bəşəriyyətin dərs alacağı bir sevgi yaşamağa doğru aparır. Onların qarşılıqlı rəftarı “sevgi yoxdur” deyənlərə, “ziddiyyətlər burulğanında” sevgi yaşayanlara bir örnək olur. Saf sevgi, siyasi görüşlərin qurbanı olan qadın sınaqlarla, çətinliklərlə üzləşir. Adriana-Əmin sevgisinə orta əsrlərdə olduğu kimi ilk təzyiq, ilk maneə ailədən gəlir. Adriananın ailəsi bu izdivaca, bu sevgiyə qəti etiraz edir. Atasından çəkinən Adriana adını belə dəyişərək Əminlə bərabər Motsarı tərk edib Srebrenitsayada yaşamağa məhkum olur. Sevgi üzərində qurulmuş bu ailənin sevinci, xoşbəxtliyi də uzun sürmür. Serb ordusunun şəhərə daxil olması ilə iki sevən gəncin əzablı günləri başlayır. Xoşbəxtlik notlarını kədər, təbəssümləri donuq baxışlar əvəzləyir. Əks qütblərdə dayanan xalqların, dövlətlərin sevgi yaşayan gəncləri də əks qütblərə, əks yarğanlara yuvarlanır. Adriana sevdiyi insanı ələ verməmək üçün düşmənə təslim olur, məhrumiyyətlərə, təcavüzə məruz qalır. Əsərin bu məqamları repressiya qurbanı olan böyük Əhməd Cavadı, onun əzmkar, vəfalı qadını Şükriyyə xanımın yaşadıqlarını mənə xatırladır. Gözəl görkəmini ayaq yolunu təmizləməklə “korlayan”, cəlbedici görünmək istəməyən Şükriyyə xanımı. Yəni öz namusunu, izzəti-şərəfini qorumağın min bir yolundan birini tapan türk qadınını.
Adriana “yaşamaq sayılmayan” bir ömrü yaşayır, dəfələrlə özünə qəsd etmək istəyir. Bütün bu məqamlarda Əmin onu qorumağa, kənar qınaqlardan hifz etməyə çalışır. O, Adriananı sevgiyə sadiq qadın, əziz insan kimi sevir. Adriananın Əminə dediyi sözlərin alt qatında bir dəhşətli, təsəvvürə gətirilməyəcək bir ağrı var idi. Ona görə ki, onunla bərabər bir neçə qadını düşmən yanına, “güclülər” hüzuruna əyləncəyə göndərəndə rastlaşdığı adam atası olmuşdu. Məhz bu iyrənc situasiyaya görə Adriana Əmindən niyə onu qoruya bilmədiyinin hesabını soruşur, ittiham edir, qiyam qaldırır: “Bədənimdə boynumda, üzümdə onların söndürdükləri siqaretlərin izləri qalıb. Bu mənim orada yaşadıqlarımın nişanəsidir və ölənə kimi də mənimlə qalacaq. Sən bunları gördükcə baş verənlərin xatırlayacaqsan. Mən də bunu sənin gözündə oxuyub olanları yenidən xatırlayacağam. O zaman səni lənətləyəcəyəm. Çünki, sən məni qorumadın, məni qorumağa söz vermişdin, mənim sənə möhtac olduğum ən çətin zamanda məni tək qoydun…. MƏN NƏİNKİ KİŞİLƏRƏ, BÜTÜN İNSANLIĞA NİFRƏT EDİRƏM! Sən mənə heç vaxt toxuna bilməyəcəksən. Səni görəndə içimdə yaranan nifrəti üzümün cizgilərində hiss edəcəksən. Belə biri ilə bir ömür yaşaya biləcəksənmi?! İnsanlar sənə namusu ləkələnmiş kimi baxacaqlar. Mən sənin üçün gözdağıyam. Belə həyatla barışa biləcəksənmi?!”
Adriana “insan neçə dəfə ölər? sualına cavab axtaran, belə bir tale yaşayan qadınlardandır. Doğulduğu andan boynuna ağır yük qoyulan, namus, əxlaq, tərbiyə məfhumlarının keşiyində dayanan qadınlar. Belə qadınlardan biri də Məsumədir – “Mənim payım” əsərinin personajı. Bu avtobioqrafik romanda İran qadınının həyatı, ailənin, cəmiyyətin ona olan münasibəti əks olunub.
Məsumə ailə üçün bir yük, “köçəri quş” ünvanıdır. “Oxuma. Ərə get, ailənə qulluq et, yol gedəndə başını qaldırma, gülmə, səsin eşidilməyəcək tonda danış” nizamnaməsinin, müsəlman fəlsəfəsinin köləsidir, qurbanıdır. Bu fəlsəfəni yaradanlar üçün kişi hər şey üçün, qadınsa yaşamaq üçün mübarizə aparır.
Məsumə 16 yaşında zorla, “sevmək, kiməsə aşiq olmaq ayıbdır” zehniyyəti ilə ərə verilir. Qadınları idarə etməkdən zövq alan cəmiyyətin qurbanına çevrilir. Biz bu ağrıları Məsumənin öz sözləri ilə çatdırmağı daha məqbul hesab edirik: “Bizim bir inancımız var. Mən özümü başqalarına görə dəyişə bilmərəm. Bilirsən, ömrümün əvvəlində neçə dəfə geyimimi kimlərinsə istəyinə görə nə qədər dəyişmişəm? Qumda çadralı idim, Tehrana gəldim – yaylıq örtdüm. Atanla evlənəndən sonra hicabımı qoydum qırağa. İnqilab oldu, təzədən manto geyib, yaylıq bağlamalı oldum. Yox, oğlum, çoxlarının qabağında dayana bilməsəm, sənin, oğlumun qabağında sınmayacam. Öz geyimimi özüm seçə bilərəm”.
Qadınlar mənasız müharibələrdə, lüzumsuz inanclarda, “siyasi burulğanlarda” ən çox itirənlərdir. Quranda qadın ali varlıq kimi tərənnüm edilir, cənnət anaların ayaqları altında axtarılır, amma müqəddəs kitabımızı dərindən oxumayanların zehniyyətində qadın aşağılanır, ona əzab verilir. Müharibələr, yalançı inanclar Adrianaların, Məsumələrin faciəsinə səbəb olur. Adriana həm də Xocalıda namusuna təcavüz edilən, şərəfi aşağılanan müsəlman qadınların qohumudur, onların tale, bəxt yoldaşıdır. Bu bəxt yoldaşlarının intiqamını 44 günlük Zəfər yürüşümüzlə, Şuşaya, Xankəndinə bayraq sancmaqla aldıq. Bu zəfərdə yenə də ən böyük pay sənin oldu Azərbaycan Qadını! Sənin simandakı təbəssüm Vətəni şölələndirməlidir.